SİYASAL BİLGİLER FAKÜLTESİNİN TARİHÎ GELİŞİMİ[1]

Siyasal Bilgiler Fakültesinin çekirdeğini oluşturan Hamidiye Ticaret Mektebinin kurulması hususundaki ilk teşebbüs, devrin Maarif Nâzırı Münif Paşa’nın (1828-1910) Sultan II. Abdülhamid’e, bu konudaki düşüncelerini sözlü olarak arzıyla başlamıştır. Teklifi uygun bulan padişah, okulun kurulması için Münif Paşa’yı görevlendirmiştir. Münif Paşa 11.12.1879 tarihinde Sadârete yazdığı bir tezkire ile durumu sadrazamın bilgisine sunmuş ve “bütçeden para ayırmaksızın zenginlerin yardımlarıyla bu mektebi kurmayı” planladığını dile getirmiştir. 

Fotoğraf 1 : Siyasal Bilgiler Fakültesinin çekirdeğini oluşturan Hamidiye Ticaret Mekteb-i Âlisinin kurucusu Sultan İkinci Abdülhamid (1842-1918).

Devrin sadrazamı Said Paşa bu teklifi 18 Aralık 1879 tarihinde Saray’a sunarak Sultan II. Abdülhamid’den irâde taleb etmiş, ayrıca okulun yeri olarak da Yeniköy’deki Cezayirlioğlu Mığırdıç’ın devletçe daha önceden haczedilmiş yalısının tahsisini istemiştir. Sadâret’ten gelen bu arza padişah olumlu cevap vermiştir. Ayrıca padişah cevabında bu sahilhânenin mektebe tahsisini onadıktan sonra, “buranın tamiri ve sahilhânenin arkasında bulunan setlere de talebeler için taş ve tuğladan koğuşlar (yurt) yapılmasını tavsiye ederek, bütün bu masrafların ihsan-ı şâhane olarak bizzat kendisi tarafından karşılanacağını, mektebin de yine bizzat kendi himayesinde eğitim vereceğini…” bildirmiştir.[2]

Hamidiye Ticaret Mektebi’nin kurucu müdürü olarak tayin edilen Prof. Ferdinando De Grati başta olmak üzere o dönemin büyük iş adamları, Sultan II. Abdülhamid’e 04 Şubat 1880 tarihinde bir mektup arzetmiştir. Padişaha arz edilen mektubun içeriği şöyledir:

“Padişahımızın tahta çıktığı günden beri ülkede her türlü kalkınma ve ilerlemenin yaygınlaştırılması için gösterdikleri gayrete güzel bir ilâve olmak üzere bu sefer de İstanbul’da bir ticaret mektebi tesisi ve bunun masraflarını karşılamak üzere hazine mülklerinden büyük bir yalının verilmesine müsaade buyrulmuştur. Ve ben [Zarifî] Maarif Nezâreti (Eğitim Bakanlığı) tarafından bu mektebin tanzim ve idaresine seçilmiş olmakla ve bu mektebi padişahımızın bizzat himayesine [alıp] kabulünden dolayı hem [şahsım] ve hem de İstanbul’da bulunan bütün tâcirler adına… teşekkürlerimizi arz ederiz. [Allah] Teâla’nın yardımı, padişahımızın sâyesi ve Maarif Nâzırı Münif Efendi’nin de… gayretleriyle yakında kurularak, ülkenin bu mektepten umulan meyveleri alacağına kat’i olarak inanmaktayım… Zarifî, Kamando, Köçeoğlu Ağop, İskodamor, Kamara, Ömer Efendi, es-Seyyid Şerif Ali, es-Seyyid Süleyman, Tavukçuoğlu Artin, Müdir-i Mektep Prof. Grati. 04 Şubat 1880 (Hicri 22 Safer 1297). Maarif Nazırı Münif imzalı bir tezkire ile kurucuların tanzim ettiği mazbata aynı gün Saray’a sunulmuştur.[3]

Bu arzı müteakip, Hamidiye Ticaret Mektebi, Kanlıfırın’daki İzzet Efendi konağında faaliyete geçmiş, bu konakta altı seneyi aşkın bir süre kalan okul, 1890’da Beyazıt’taki Hakkı Bey konağına taşınmıştır.[4]

Hamidiye Ticaret Mektebinde haftalık tatil Cuma ve Pazar, yıllık tatil ise 15 Temmuz-01 Eylül arasıdır. Günlük beş saat, 
haftalık ise otuz saat
ders okutulmuştur.[5] Fotoğraf 3 : Hamidiye Ticaret Mekteb-i Âlisinin ilk olarak faaliyete geçtiği İzzet Efendi Konağının bulunduğu 
                                                                                                             Kanlıfırın mevkii (Eminönü) ve daha sonra taşındığı Beyazıt semti.

Zaman içinde yapılan düzenlemelerle birlikte müfredatta yer alan dersler şunlardır: Ticaretgâh idaresi, hukûk-i medeniye, stenografi ve yazı makinesi (daktilografi), İngilizce, Almanca, banka, sigorta, beden eğitimi, istatistik, devletler hukuku, teknoloji, şehbenderlik (konsolosluk), kimya tahlilleri ve malî piyasalar.[6] İlk mezunlarını Ekim 1886’da veren Hamidiye Ticaret Mektebinin[7] bazı öğretim elemanları, Şubat 1888’de çeşitli rütbelerden nişanlar verilerek ödüllendirilmiştir[8]. Okula 1917-1918 eğitim-öğretim yılından itibaren ilk defa kız öğrenciler alınmaya başlanmıştır[9].

Cumhuriyet’in ilânı ile birlikte adı Ticaret Mekteb-i Âlisi olarak değişen okulda eğitim “kısm-ı evvel” (birinci kısım) ve “kısm-ı sânî” (ikinci kısım) adıyla iki bölümdür.  Öğretim süresi eskisi gibi yine üç yıldır. Bundan başka iki yıllık eğitim süreli “kısm-ı amelî” (uygulamalı kısım) da eğitim-öğretim faaliyetlerine devam etmiştir.[10]

Maarif Vekâletinin 1925-1926 yılı istatistiklerinde Ticaret Mektebinin “orta ticaret mektebi”, “yüksek ticaret mektebi”, “ulûm-i âliye-i ticâriye mektebi” olarak üç bölüme ayrıldığı görülmektedir. Bunlardan orta ticaret mektebi iki, diğerleri ise üçer yıllıktır.[11]

1932-1933 yıllarını gösteren Maarif istatistiklerinde okulun adı Yüksek İktisat ve Ticaret Mektebi olarak geçmekte olup tek bölümdür ve üç yıllık eğitim vermektedir.[12]1940-1941 yılında Maarif Vekâletince yayımlanan bir kitapta okul hakkında şu bilgiler bulunmaktadır: “Yüksek İktisat ve Ticaret Mektebine ticaret lisesi mezunları ve umumî lise mezunlarından olgunluk imtihanlarını vermiş olanlar girebilir. Bundan dolayı ders programları, ilk iki sınıfta hem liselerden ve hem de ticaret lisesinden gelen talebenin yüksek derecede meslekî bilgileri takip etmelerini mümkün kılacak tarzda tertip edilmiştir. Üçüncü sınıfta başlayan ihtisas sınıfları şunlardır: Banka, sigorta, muhasebe ve matematik, ekonomi, ticaret ve konsolosluk. 1940-1941 yılından itibaren dersler öğleden evvele alınmış ve talebenin öğleden sonra muhtelif ticarî ve iktisadî müesseselerde çalışarak bir taraftan da tatbikat görmeleri imkânı temin edilmiştir.” [13]

İktisat ve Ticaret Mektebi 09.07.1938 tarih ve 3507 sayılı “Yüksek İktisat ve Ticaret Mektebinin Maarif Vekâletine Devri” adlı beş maddelik bir kanunla Maarif Vekâletine devredilmiştir.[14] Okula lise mezunları ile ticaret liselerini bitirenlerin imtihansız olarak kabul edileceği kayıt altına alınmıştır. 1942-1943 döneminde yürürlüğe giren talimatnâmeye göre okulun maliye, iç ticaret, konsolosluk, dış ticaret, banka ve muhasebe şubeleri bulunmaktadır.    

Yüksek İktisat ve Ticaret Mektebi 08.06.1959 tarihli ve 7334 sayılı kanunla akademiye dönüştürülmüş ve İstanbul İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi (İİTİA) adını almıştır.[15]Akademi tarafından Sultanahmet semtinde kullanılan bina, yapıldığı tarihten 1970’lere kadar geçen sürede bazı değişiklikler geçirmiştir. Binanın sağ köşesindeki yeniçeri müzesi ile binanın orta ekseni üzerindeki Osmanlı armaları indirilmiş, mermer kitabesi ise ters yüz edilmiş, kirişler üzerindeki saçak da ortadan kaldırılmıştır. Ayrıca binaya ait
Fotoğraf 4 : İstanbul İktisadî ve Ticarî İlimler Akademisinin merkez binası (Sultanahmet).

özgün bacalardan hiç birisi de bugünlere gelememiştir.[16]Bu tarihî bina 1977 yılında bir kundaklama sonucu tamamen olmasa da büyük çapta yanmıştır. Binanın ahşap döşeme ve tavanlarından çoğu yanmış ama dış duvar oldukça sağlam kalabilmiştir. Bir de tavanı özenle yapılmış ahşap nakışlarla süslü toplantı salonu bu felaketten kurtulabilmiştir.

Fotoğraf 5 : İstanbul İktisadî ve Ticarî İlimler Akademisinin ilk başkanı Ord. Prof. Dr. Nihad Sayar (1908-1978).

Fotoğraf 6 : Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesinin kurucu dekanı Prof. Dr. Ömer Faruk Batırel (1944-2017).

İstanbul İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi 20 Temmuz 1982 tarih ve 17760 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan “Yüksek Öğretim Kurumları Teşkilatı Hakkında Kanun Hükmünde Kararname” ile Marmara Üniversitesi’ne dönüştürülmüştür. Söz konusu kanuna göre İstanbul İktisadi ve Ticari İlimler Akademisine bağlı Ekonomi, İşletme, Siyasal Bilimler ve Ticari Bilimler fakültelerinin birleştirilmesiyle İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi kurulmuştur (md. 14).[17]

Fotoğraf 7 : Marmara Üniversitesinin bünyesinde 1982 yılında kurulan İktisadî ve İdarî Bilimler Fakültesinin uzun yıllar hizmet verdiği bina (Bahçelievler).

Fotoğraf 8 : Siyasal Bilgiler Fakültesi bünyesindeki Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi (Fransızca) Bölümünün uzun yıllar faaliyet gösterdiği bina (Fransız Konsolosluğunun yazlık konutu, Tarabya)

1982 yılında kurulan Marmara Üniversitesi İktisadî ve İdarî Bilimler Fakültesi yaklaşık otuz yıl boyunca akademik faaliyetlerine devam etmiş ve Bakanlar Kurulunun 05 Mart 2012 tarihinde[18] aldığı kararla kapatılarak yerine Siyasal Bilgiler Fakültesi, İşletme Fakültesi ve İktisat Fakültesi kurulmuştur.

Fotoğraf 9 : Marmara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesinin kurucu dekanı Prof. Dr. Recep Bozdoğan.

Siyasal Bilgiler Fakültesi, İstanbul’un en güzel semtlerinden biri olan Anadoluhisarı Kampüsünde faaliyetlerine başlamıştır. Tarihî Göksu Mesiresinin üzerine kurulu olan kampüs, İstanbul’daki en güzel yerleşkelerden biri olup, nitelikli peyzaj alanları, sâkin ortamı, gelişmiş eğitim ve spor altyapısı, İstanbul Boğazı’nın ve Beykoz’un benzersiz imkânları ile ayrıcalıklı bir eğitim mekânıdır.

Fotoğraf 10 : Siyasal Bilgiler Fakültesinin 2012 yılında faaliyetlerine başladığı Anadoluhisarı Kampüsü.

Fotoğraf 11 : Siyasal Bilgiler Fakültesinin Anadoluhisarı Kampüsündeki binası (2015 - 2022)

Akademik faaliyetlerine Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler (İngilizce) ve Kamu Yönetimi (Fransızca) bölümleri ile başlayan Siyasal Bilgiler Fakültesinin bünyesinde aynı yıl Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler (%30 İngilizce) ve Kamu Yönetimi (%30 İngilizce) bölümleri kurulmuştur. Yeni kurulan Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler bölümünün adı “Uluslararası İlişkiler”, Kamu Yönetimi Bölümünün adı ise “Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi” olarak değiştirilmiştir. Aynı yıl Türkiye’de ve dünyada bir ilk olan Yerel Yönetimler (Türkçe) lisans programı, on yedi yıllık mücadelenin sonunda kurulmuştur. Fransızca eğitim yapılan Kamu Yönetimi bölümünün adı ise Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi (Fransızca) olarak değiştirilmiştir. 2019 yılında ise farklı dilde eğitim yapan Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi bölümleri birleştirilmiş ve Fransızca ve % 30 İngilizce eğitim yapan iki ayrı program olarak düzenlenmiştir. 

Marmara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesinin Kuruluş ve Gelişim Kronolojisi

 

KAYNAKÇA

[1] Katkılarından dolayı Marmara Üniversitesi öğretim görevlisi Talip Mert’e teşekkür ederiz.

[2] Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) İrade Dâhiliye (İ. DH) 796 / 64573.

[3] Yıldız Mütenevvi evrakı (Y. MTV) 3 / 23.

[4] İlber Ortaylı, Vahdettin Engin, Erhan Afyoncu, Pây-i taht-ı Zemin Eminönü Bir Dünya Başkenti, c. II, s. 319

[5] İ. MMS 80 / 3496.

[6] Servet-i Fünun, sayı 1269, s. 334, 335, 24 Eylül 1331 (1915); MF. ALY 44 / 44.

[7] İ. DH 1018 / 80347; İ. DH 1052 / 82584.

[8] İ. DH 1064 / 83483.

[9] Yüksek İktisat ve Ticaret Mektebi 1937, İktisatlıların 54’ncü Yıl Hatırası sty. 

[10] Maarif Vekâleti 1339-1340 Ders Senesi İhsâiyat Mecmuası, Matbaa-i Âmire, İstanbul 1341.

[11] Maarif Vekâleti 1925-1926 Ders Senesi İhsâiyat Mecmuası, Devlet Matbaası 1928, s. 241, 242.

[12] Maarif 1932-33 İstatistiği,  Devlet Matbaası 1934, s. 256.

[13] Türkiye Cümhuriyeti Maarifi 1940-1941, İstanbul Maarif Matbaası 1941, s. 89.

[14] Resmi Gazete sayı 3955, s. 10230.

[15] 7334 sayılı Resmi Gazete, s. 21917-21920.

[16] Zeynep Ahunbay “Sultanahmet Meydanı’nda Bulunan Marmara Üniversitesi Rektörlük Binalarının Tarihi Kimliği ve Restorasyon Sorunları”, Doğan Kuban Armağanı, Eren Yayıncılık, İstanbul 1996 s. 195-203.

[17] 17760 sayılı Resmi Gazete, s. 6, 7.

[18] Bkz. Bakanlar Kurulu kararı, Karar Sayısı: 2012/2909, Karar Tarihi: 05.03.2012, Resmî Gazete, Tarih: 23.03.2012, Sayı: 28242.